Gelişimsel Gerilik

Gelişim sürecindeki ilk yılların, çocuğun sosyal duygusal, bilişsel ve dil gelişimleri için çok kritik bir öneme sahip olduğu bilinmektedir. Beyin gelişimi üzerinde yapılan araştırmalar, 0-3 yaştaki beyin gelişiminin diğer dönemlerden daha hızlı olduğunu ve çevrenin beyin gelişimi üzerinde önemli etkisinin olduğunu ortaya koymaktadır (Shonkoff, 2003). İlk üç yaştaki gelişim sürecinin çeşitli faktörlerden dolayı olumsuz etkilenmesi çocukların akranlarıyla aralarında gelişimsel farkların oluşmasına ya da gelişimlerinin gecikmesine neden olmaktadır. Gelişme geriliği; konuşma ve dil gelişimi, motor gelişim, sosyal gelişim ve bilişsel gelişim alanlarındaki gerilik olarak tanımlanır. Çocukluk yaş grubunda, - 16 oranında gelişme geriliği görülmektedir. Gelişme geriliklerinin olabildiğince erken tanınması, bu çocukların erken tanı ve müdahale hizmetlerinden yararlanması açısından önemlidir. Yaşamın ilk 3 yılı çok önemli olduğu için tarama konusundaki öneriler daha erken yaşlara, doğumdan iki yaşına kadar olan çocuklara kaymıştır. Bu dönem, birinci basamak hekimlerinin çocuk ve aile ile yakından ilgilendiği ve gelişimsel sorunların tanınmasında kilit rol aldığı bir dönemdir. Birinci basamakta sağlıklı çocuk izleminde yapılan sık görüşmeler, gelişimin değerlendirilmesi için iyi bir fırsattır.

Gelişim Geriliğinin Belirtileri Nelerdir ?

Çocukları kendi yaşıtlarıyla kıyaslamak doğru değil, herkes farklıdır. Nitekim her çocuktan, belli ay ve yaş dönemlerde beklenen beceriler vardır. Eğer bunlardan birinde geriyse, gelişim geriliği söz konusudur. Gelişim geriliğinin en büyük habercisi, ‘konuşma gecikmesi’dir. Konuşma gecikmesi, sadece gelişim geriliğinin değil, bazı ciddi patolojik problemlerin de habercisidir. Bu gibi problemlerde, erken teşhis çok önemlidir.Bebeğin fiziksel gelişim alanında, yürüme, koşma ve tutma gibi motor becerilerinde gerilik olabilir. Mesela çocuk yaşından beklenen şekilde legoları yerleştiremiyordur.

Gelişim geriliği sadece dil ve motor gelişiminde de olmayabilir. En çok ihmal edilen, sosyal ve duygusal alandır. Çocuk arkadaşlarıyla nasıl iletişim kuracağını bilemez. Ya saldırır ya da kendini hiç koruyamaz. Sosyal becerilerdeki eksiklik, ancak arkadaşlarıyla oynayacak ortam sağlanarak düzeltilebilir.Zihinsel alanda gerilik; kavramların gelişmemesi, neden-sonuç ilişkilerinin, problem çözme becerilerinin gelişmemesi olarak özetlenebilir. Bu durumda bireysel eğitim desteği alması şarttır.

Gelişim Geriliğine Neden Olabilecek Durumlar

Gebelikte annenin kanamasının olması, tansiyonunun yükselmesi ya da uzun süre düşmesi,bazı mikrobik hastalıklar geçirmesi, ilaç veya radyasyona maruz kalması gibi sebeplerde gerişim geriliği oluşmasına sebep olabilir.

Bazen parmak, dış kulak, saç, gibi vücut yapılarındaki hafif şekil bozuklukları buna eşlik edebilir. Belirgin dış yapı bozuklukları varsa kromozom bozuklukları akla gelmelidir. Gebelik sırasında bebek hareketlerinin azlığı dikkati çekmiş olabilir.

Başta fenilketonüri olmak üzere çok sayıda hastalık bu gruba girer. Çoğu, anne ve babanın taşıyıcı olduğu, her bebekte %25 hasta olma ihtimalinin bulunduğu ve akraba evliliklerinde daha fazla görülen hastalıklardır.

Erken doğuma ait sorunlar, doğum ağırlığının düşük olması, doğumda oksijensiz kalma veya zor doğum başta gelir. Oksijensiz kalma daha çok serebral palsi‘ye (beyin felcine) yol açar. Bu durumda bebeğin hareketleri, başını tutması, oturması gibi işlevlerinde sorun varken zeka geriliği daha az orandadır. Erken doğmuş (prematüre) bebeklerde özellikle ilk günlerde ağır solunum sıkıntısı veya kafa içinde kanama olursa, ilk haftalarda tıbbi tedavi gerekirse, çoğul (ikiz veya üçüz) gebelik sonucu ise ve çoğul gebeliklerde bebeklerden biri anne karnında ölmüşse diğeri için risk artar. Bu hastalarda baş çevresi ölçüldüğünde yaşı için beklenenden küçük bulunabilir, kol bacaklarda normale göre daha fazla kasılma olabilir.

Beyin iltihabı veya menenjit gibi ciddi enfeksiyonlar, kan şekerinin düşmesi, sanlık, yüksek ateş, ishal ve kusmaya bağlı ağır sıvı ve tuz kaybı, düşme çarpma sonucu beyin zedelenmeleri, zehirlenmeler, ağır beslenme bozuklukları, tiroid bezinin az çalışması, boğulma gibi nedenler, özellikle ilk yaşlarda karşılaşılmışsa beyin ve zekada arızalar bırakabilirler.

Zeka henüz hepsi tanımlanmamış olan birçok gene bağlıdır. Ailedeki gen havuzundan çocuğun aldığı zeka genleri ile ilgili olarak zeka düzeyi bir miktar düşük olabilir. Bunları sosyal, kültürel ve ekonomik yoksunluklar gibi çevresel etmenlerden tam olarak ayırmak güçtür.